TUTORING

kilka słów o metodzie

MAGDALENA GAWIN

Tutoring jest metodą stosowaną w edukacji, wyznaczającą inną filozofię kształcenia. Żyjemy w świecie promującym samodzielność myślenia, kreatywność i zaradność. Edukacja powinna podążać za dokonującymi się na naszych oczach zmianami społecznymi i wspierać różne formy indywidualizmu w procesie kształcenia. Tutoring jest właśnie jedną z takich form, stosowanych zarówno w szkołach jak i na uczelniach wyższych. Praca tą metodą opiera się na indywidualnych i regularnych spotkaniach nauczyciela (tutora) z uczniem.

„Tutoring” i „tutor” to pojęcia mające swoje źródła w języku angielskim i oznaczające ogół procesów nastawionych na wszechstronny rozwój podopiecznego. W zależności od motywacji ucznia rozwój ten może obejmować pogłębienie predyspozycji intelektualnych w szerokim, interdyscyplinarnym spektrum zainteresowań; może też stanowić pomoc w samookreśleniu i dojrzałym wyborze konkretnej specjalizacji, którą uczeń chce konsekwentnie pogłębiać. Z pewnością rolą tutora na każdym z etapów współpracy jest służenie radą w zakresie efektywnego i adekwatnego do deklarowanych potrzeb i zamierzeń ucznia – planowania odpowiednich działań i racjonalnych sposobów ich realizacji.

ZAŁOŻENIA PEDAGOGICZNE TUTORINGU

Charakteryzując założenia leżące u podstaw tutoringu, przywołam myśl Johna Dewey’a, amerykańskiego filozofa, działającego na przełomie XIX i XX wieku, który jak na owe czasy w nowatorski a dziś już klasyczny sposób ujął wyzwania stojące przed nowoczesną edukacją. Określił on ramy swoistego przewrotu kopernikańskiego, jaki powinien zmienić charakter oświaty. Przewrót ten oznacza przede wszystkim zmianę punktu odniesienia – ze sztywno określonego programu, stałych i niezmiennych metod nauczania na rozwijanie talentów konkretnego ucznia z jego możliwościami i preferencjami, co skutkuje większą mobilnością w zakresie stosowanych metod i podejmowanych zagadnień.

W przekonaniu Dewey’a tak pomyślana edukacja byłaby dużo efektywniejsza. Ponadto koncentracja na poszczególnym uczniu oznacza jego uaktywnienie się w procesie podejmowania decyzji edukacyjnych. Uczeń przestaje być jedynie biernym odbiorcą z góry narzucanych treści i zamiast tego włącza się w proces określania dalszego kierunku swojego rozwoju. Innymi słowy, istotną zaletą tego modelu jest, to że kształtuje on u młodego człowieka poczucie odpowiedzialności za swój dalszy rozwój oraz poczucie sprawczości, a więc przekonania, że świadome kierowanie swoim życiem jest możliwe (oczywiście w pewnych racjonalnych granicach).

Znaczenie tego projektu edukacyjnego ma wymiar indywidualny i społeczny. W warunkach nowoczesnej demokracji, gdzie każdy sam może (do pewnego stopnia) decydować o własnym losie, istotnym jest, aby wspierać u ucznia te kompetencje, które mu w tym procesie pomogą. W wymiarze społecznym oznacza to szansę, że przyszły obywatel będzie samodzielny, aktywny i świadomy swoich możliwości. Dewey twierdził, że wspomniany przewrót kopernikański w pedagogice dobrze koresponduje z demokratycznym systemem rządów, powiązanych z postępującą globalizacją.

Tutoring realizuje podstawowe założenia, leżące u podstaw projektu Dewey’a, jednakże czyniąc to w określony sposób, niekoniecznie zgodny z całościową wizją organizacji Oświaty, jaką zaproponował autor „Demokracji i wychowania”. W Polsce szkoły muszą realizować podstawy programowe z poszczególnych przedmiotów i nie jest możliwe zbytnie uelastycznienie ścieżki edukacyjnej do wymiaru proponowanego przez Dewey’a. Niemniej, realizując podstawowe obowiązki nałożone na szkołę, można i, jak sądzimy, należy włączyć do procesu kształcenia tutoring jako metodę indywidualnego rozwoju ucznia.

TUTORING - METODA PRACY Z UCZNIEM

Tutoring oznacza w pierwszej kolejności regularne spotkania nauczyciela z uczniem, w trakcie których dochodzi do określenia celu (bądź celów) spotkań jak również sposobu ich realizacji. Zatem jedną cech tutoringu jest brak konkretnych, odgórnie narzuconych metod pracy. Niemniej można wskazać pewne stałe elementy w tego rodzaju pracy z uczniem. Przede wszystkim jej podstawowym narzędziem jest rozmowa, dialog. Tutor musi udzielić głosu podopiecznemu, gdyż to on decyduje w dużej mierze o kształcie, kierunku i okresie współpracy. Rolą tutora jest sprowokowanie ucznia do zadania sobie pewnych ważnych pytań, szczególnie na temat planów na przyszłość oraz zadbanie o stałe konfrontowanie udzielanych odpowiedzi z możliwościami i działaniami podejmowanymi przez podopiecznego. Dzięki temu może mu pomóc w wyklarowaniu własnych planów na przyszłość (zawodowych i ogólnorozwojowych), a także uspójnić sferę deklarowanych planów z podejmowanymi działaniami, czyniąc przedsięwzięcia te bardziej przemyślanymi i skutecznymi.

Istotnym elementem tego rodzaju pracy są zadania, zadawane uczniowi. Po określeniu celów spotkań, przychodzi pora na ich realizację, odbywającą się w rytmie prostych zadań i spotkań, służących ich omówieniu. Posłużmy się kilkoma przykładami. W pierwszym uczeń uznał, że dzięki spotkaniom tutorskim chciałby pogłębić swoją wiedzę na temat kultury, najlepiej w zakresie filmów i sztuk teatralnych. W związku z tym tutor zadaje uczniowi konkretne filmy bądź spektakle do obejrzenia i napisanie z nich krótkiej recenzji, która następnie zostanie omówiona na spotkaniu. Drugi przykład dotyczy uczennicy, chcącej zastanowić się nad swoimi planami na przyszłość w sensie wyboru studiów i spodziewanego zawodu. Tutor może poprosić o scharakteryzowanie w formie pisemnej wizji dorosłego życia, jakie uczennica chciałaby prowadzić, potem określić zainteresowania oraz uzdolnienia, a następnie żmudną drogą eliminacji wybrać kilka kierunków na studia oraz zdawane w związku z tym przedmioty maturalne.

Jakkolwiek relacje pomiędzy tutorem a podopiecznym nie są w pełni symetryczne, to jednak istotnie różnią się charakterem od relacji nauczyciel-uczeń, zmierzając w kierunku większego partnerstwa. Nauczyciel realizując program, obcuje z grupą uczniów, której organizuje pracę naukową. Oczywiście funkcja nauczyciela nie ogranicza się jedynie do kwestii naukowych, obejmując swym zasięgiem także sferę wychowawczą. Niemniej nauczyciel przez sam fakt stawiania wymagań, które wynikają z podstawy programowej, oraz oceniania efektów pracy ucznia, zajmuje inną pozycję niż tutor, który ani nie narzuca określonej tematyki pracy uczniowi, ani nie ocenia sposobu realizacji zadań. Ewaluacja pracy tutorskiej jest zawsze kwestią obustronną – tutor zadając pewne pytania podopiecznemu, pozwala mu podsumować współpracę.

TUTORING W SZKOLE

Tutoring wiąże się z koniecznością wprowadzenia w szkole pewnego systemu organizacji pracy – uczniowie muszą zostać nim objęci a tutorzy dysponować czasem na regularne spotkania; nauczyciele powinni ponadto zostać odpowiednio przeszkoleni. Wszystko to wymaga zaplanowanych działań ze strony dyrekcji szkoły oraz, co oczywiste, decyzji o obecności w danej szkole tutoringu. Należy jednak podkreślić, że nie ma konkretnego modelu systemowego dla tej metody pracy – przeciwnie – można wyobrazić sobie różne rozwiązania, dostosowane do charakteru danej placówki, realizujące podstawowe wymagania tutoringu. Znany jest przykład szkoły ALA.

Ja z kolei nauczam w 17 Liceum Ogólnokształcącym Społecznym w Warszawie, gdzie także wprowadzono tutoring, ale na nieco innych zasadach. W szkole mamy wyszkolonych kilku tutorów, do których zgłaszają się uczniowie. Obecnie tą metodą pracy objęci są wszyscy uczniowie klas pierwszych i drugich. Ponadto organizowane są cykliczne spotkania tutorów, służące wymianie doświadczeń i metod pracy. Ponieważ tutoring został w naszej placówce wprowadzony dwa lata temu – okres w gruncie rzeczy niedługi – na bieżąco obserwujemy efekty tej pracy, pozostając gotowymi na dalsze udoskonalania. Jednak już teraz doceniamy wpływ tej metody, nawet jeżeli nie na wszystkich, to część naszych uczniów.